مدینة العلم

استاد محمّد تقی دیاری بیدگلی / 4 اسفند 1397

موضوعات پژوهش:

·      مأخذشناسی فقه سیاسی

·      طهارت در قرآن

·      اقسام جهاد

·      احکام فقهی و اصولی مستنبط از آیه نفر در تفاسیر فریقین (پژوهش انتخابی)

·      آیات الصّلاة در سوره بقره

·      فقه اقتصادی در عهدنامه مالک اشتر نخعی

·      آیات فقهی حج خصوصا آیه های 96 و 97 آل عمران

·      تفسیر فقهی آیه کتب "علیکم الصّیام از نگاه فرقین"

·      آیات فقهی حجاب

·      بررسی فقهی آیات برگزیده درباره امر به معروف و نهی از منکر

·      تأثیر اختلاف قراءات در فقه القرآن

·      آیات الاحکام در مورد غیبت (18 اسفند)

پژوهش ها صرفا باید به منظور ارائه کلاسی آماده شوند و نیازی به ارائه نسخه مکتوب نیست.

مرزبندی آیات الاحکام و آیات دیگر چیست؟ برخی حدودا یک دوازدهم آیات قرآنی را و برخی دیگر حدودا یک سوّم آن را آیات الاحکام دانسته اند. این نسبت بنا بر این است که معنای فقه خصوص احکام شرعی باشد. می توان معنای فقه را اعم و شامل همه ابواب دین از جمله اعتقادیّات و اخلاقیّات در نظر گرفت که در این صورت تمام آیات قرآن آیات الاحکام خواهند بود. بنا بر این که فقه به معنای فهم احکام شرعی باشد این سؤال مطرح می شود که آیا فقیه برای استنباط حکم شرعی نیازی به بررسی آیات غیر احکامی دارد؟

تعریف آیات الاحکام: آیاتی که متضمّن احکام شرعی شامل عبادات، معاملات، امور اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، حقوقی و سایر زمینه ها باشد.

تفاوت اصطلاح احکام الآیات و آیات الاحکام: احکام الآیات یعنی احکامی که خود قرآن و یا آیات قرآنی موضوع آن ها هستند و منبع آن می تواند خود قرآن یا روایات باشد. امّا آیات الاحکام به معنای بررسی احکامی است که آیات قرآن کریم منبع آن هستند.

ماهیّت آیات الاحکام: سه عنصر در تفسیر آیات الاحکام وجود دارد:

·      منهج یا روش: اجتهادی.

·      اتّجاه یا گرایش: فقهی.

گرایش یا به عقاید فرد بر می گردد یا به تخصّص او و یا به دغدغه های او.

·      اسلوب: موضوعی یا ترتیبی.

اقسام آیات الاحکام:

·      آیات مقاصد: تبیین اهداف و مقاصد کلّی شریعت مانند آیات عبادت، تزکیه و تعلیم، عدالت، تقوا و غیرهم.

آیات المقاصد دو ویژگی دارند:

1.   کلان بودن. یعنی روشن کننده سیاست های کلی دین و شریعت.

2.   شناور بودن. یعنی نیازمند به ادلّه دیگر برای تشریع، تفسیر و اجراء.

·      آیات تشریع: بررسی یک موضوع خاصّ فقهی و یا تبیین یک قاعده فقهی یا اصولی خاص.

 انواع آیات التّشریع:

1.   آیاتی که بیانگر حکمی عام هستند.

2.   آیاتی که بیانگر حکمی خاص هستند.

3.   آیاتی که متضمّن قواعد اصولی هستند.

4.   آیاتی که مبیّن قواعد فقهی هستند.

پیشینه آیات الاحکام

از نظر سابقه می توان گفت قدیمی ترین روش تفسیری روش تفسیر فقه القرآن است. در الذّریعه سی اثر و در مقدمه مسالک الأفهام بیش از 60 اثر معرّفی شده است. نخستین اثر در این باب کتاب احکام القرآن نوشته محمّد بن سائب کلبی (متوفّای 146) است. سیوطی شافعی را با این عنوان معرّفی می کند.

کتابشناسی فقه القرآن انجام شود.

استاد عزت الله مولائی نیا / 4 اسفند 1397

آغاز تفسیر موضوعی در حقیقت از زمان حیات پیامبر (ص) بوده است.

مورد اول: پیامبر آیات مربوط به دنیا را در کنار هم قرار دادند.

مورد دوم: امام علی با در کنار هم قرار دادن آیات کفر و شرک در این مورد جمع بندی کرده اند.

مورد سوم: امام کاظم در مصاحبه با هشام بن حکم در مورد عقل و تعقل آیاتی از قرآن کریم را در کنار هم قرار دادند.

تفسیر موضوعی را مفسران از کجا آغاز کرده اند؟

اولین بار تفسیر موضوعی را راغب اصفهانی از کلمات شروع کرده است که آیت الله مصباح یزدی این اقدام را تفسیر موضوعی نمی دانند.

دومین اقدامی که انجام شده است تفسیر وصفی است.

تفسیر تبیینی و تحلیلی که مصداق درست تفسیر موضوعی است اولین بار در بحار الانوار تحقق پیدا کرده است. در الذریعه 30 تفسیر موضوعی معرفی شده است.

طبق نظر برخی از محققین آقای جاهز عثمانی که اهل تسنن است و ارادت زیادی به امام علی داشت تفسیر موضوعی نوشته است. العذاب فی القرآن و الملائکه فی القرآن و غیره.

برخی گفته اند آقای کلبی اولین تفسیر موضوعی را نوشته است.

کتاب های آیات الاحکامی که بعد ها نوشته شد نیز نوعی تفسیر موضوعی به حساب می آیند. همچنین کتاب هایی که در باب قصص انبیاء نگاشته شده است نیز از روش تفسیر موضوعی بهره برده اند مانند کنز العمال.

در بین مفسران اخیر آیات عظام جوادی آملی، سبحانی، مکارم شیرازی و مصباح یزدی در این باب تالیفاتی دارند. ولی نزدیک ترین اثر به تعریف تفسیر موضوعی تفسیر آیت الله مصباح یزدی می باشد. ایشان گفته اند برای این تفسیر 200 بار قرآن را مطالعه کرده اند و سپس روی موضوعاتی که در جامعه مورد نیاز می باشد با این سبک کار کرده اند.

شیخ محمد عبده در مجله عروة الوثقی چندین موضوع را با روش تفسیر موضوعی مورد بررسی قرار داده اند. متاسفانه در برخی از این مطالب امیال استعماری در نظر گرفته شده است. آقای مصباح یزدی قرآن را در ده موضوع کلان و آقای سبحانی طبق اصول دین قرار را به طور موضوعی تفسیر کرده اند.

مقدمات تفاسیر موضوعی و نیز مقالاتی که در این باره نوشته شده است از جمله مقاله آقای محمود رجبی جزو منابع مطالعاتی این درس می باشند.

در کل می توان گفت تفسیر موضوعی هنوز دروان طفولیت خود را طی می کند.

برخی مستشرقین نیز در این زمینه آثاری تالیف کرده اند. مستشرقین عموما قصد خیانت داشته و دارند.

ضرورت های تفسیر موضوعی:

1-   پاسخگویی به نیاز های زمان.

2-   سبک ویژه قرآن در بیان مطالب و چیدمان آیات.

3-   ارائه منسجم و کلاسیک مطالب قرآن کریم. آیت الله مصباح یزدی قرآن کریم را در موضوع کلان مورد مطالعه قرار می دهند و اولین موضوع را الله قرار می دهند.

4-   نزدیک شدن به نظر نهایی قرآن کریم.

5-   گشودن رمز متشابهات قرآن کریم.

6-   ژرف نگری در مفاهیم کتاب وحی.

7-   رفع تعارض های ظاهری.

آسیب های تفسیر موضوعی:

1-   غفلت از سیاق آیات.

2-   نگرش تک بعدی.

3-   علم زدگی.

4-   عقلگرایی و مصلحت مداری افراطی.

5-   تحمیل رای و تطبیق ناروا.

6-   نفوذ اندیشه های بیگانه.

7-   اظهار نظر افراد غیر متخصص.

استاد محمّد جواد نجفی / 28 بهمن 1397

مباحث جدید دانش تفسیر دارای چند سرفصل کلی می باشد:

1- هرمونوتیک: دانش روش فهم

2- زبان قرآن

3- زبان شناسی

4- فرهنگ زمانه: یکی از اندیشمندان در کتاب ادبیات قرآن معتقد است قرآن کاری انجام میدهد به نام والایش. یعنی واژگانی را از فرهنگ زمانه خود اخذ میکند و آن را به معانی رفیعی ارتقاء می دهد.

هیچ متنی در خلأ به وجود نیامده است. آیا میتواند گفت که قرآن یک کتاب زمانمند و تاریخمند است؟ آیا باید قرآن را در بستر تاریخی آن مطالعه کرد یا به صورت مطلقا منتزع؟ آیا می توان بین این دو حالت جمع کرد و قرآن را هم زمانمند دید و هم فرازمانی؟

مطالعه کتاب علم و دین ترجمه خرمشاهی در رابطه با رابطه علم و دین توصیه می شود.

کلیسا در سال 1963 انحصار حقانیت را از مسیحیت برداشت و اعلام کرد که همه ادیان به رستگاری راه دارند.

هرمونوتیک:

تاریخچه: در ایران بابک احمدی، عبدالله نصری و احمد واعظی جزو کسانی هستند که در این رشته کار کرده اند. بابک احمدی در کتابش می گوید هرمونوتیک اولین بار با عنوان فقه اللغه یا شرح تمثیلی مطرح شده است.

استاد محمّد کاظم رحمان ستایش / 28 بهمن 1397

معانی علم:

1- اعتقاد جازم

2- حصول صورت ذهنی

3- مجموعه قضایایی است که مناسبتی آن ها را گرد هم آورده است.

4- مجموعه قضایای کلی که دارای محور خاصی هستند و این محور اعم است از این که اعتباری باشد یا حقیقی باشد.

5- تعریف قبلی با این تفاوت که محور صرفا حقیقی است.

6- تعریف شماره 4 با این قید که با تجربه اثبات یا نفی می شوند (پوزیتیویسم).

7- نور

بیشترین تضاد و تباین نسبت به دیدگاه قرآنی با دیدگاه پوزیتویسم وجود دارد. رابطه متون مقدس و به طور خاص قرآن کریم با علوم بشری با قرائت پوزیتویستی محور اصلی این درس می باشد.

اقسام علوم:

1- علوم تجربی: چگونگی علوم از نظر روش و منش: الف: علوم طبیعی ب: علوم انسانی.

2- علوم عقلی: الف: حقیقی. مبنا در این موضع قانون علیت است. علوم مانند منطق و ریاضیات علومی عقلی و در عین حال حقیقی عستند. ب: اعتباری

3- علوم نقلی ماند ادبیات

4- علوم شهودی مانند عرفان

 تبارشناسی: ارتباط این بحث با چند مبحث دیگر

تاریخچه مبحث

استاد محمّد تقی دیاری بیدگلی / 27 بهمن 1397

عنوان درس: فقه القرآن یا آیات الاحکام یا احکام القرآن. بررسی برخی از آیات الاحکام به صورت تطبیقی

سرفصل ها:

تعاریفی درباره فقه القرآن

پیشینه و جایگاه

نقش پیامبر و اهل بیت

تقسیمات

الفاظ و اصطلاحات کاربردی در تشریع

عناوین فقهی قرآن

شیوه قرآن در بیان احکام نوشته مرح

ماخذشناسی و کتابشناسی

گزینش بعضی آیات در موضوعات مربوط به احکام عبادی و خانوادگی و حدود و دیات

منابع:

آیات الاحکام که بعد ها به بازپژوهی فقه قرآنی تغییر عنوان یافت نوشته محمّد فاکر میبدی منبع اصلی این درس می باشد که باید تهیه شود. ساختار و فصول دیده شود و موضوعی انتخاب شود و یک تحقیق کلاسی درباره یکی از محور های فقه القرآن نوشته شود: شامل مباحث تاریخی یا آیات یا مبانی و یا روش تفسیر آیات الاحکام. هفته آینده موضوع ارائه شود.

منابع مهم فقهی شیعه:

شرایع الاسلام نوشته مرحوم محقق حلی

جواهر نوشته علامه محمد حسن نجفی که شرح شرایع است

اللمعه الدمشقیه نوشته شهید اول و شرح آن نوشته شهید ثانی

العروه الوثقی نوشته شیخ محمد کاظم یزدی

تحریر الوسیله نوشته امام خمینی

مفهوم و کاربرد قرآنی فقه: آیات قرآن کریم و نیز در کل دین اسلام شامل سه بخش عمده می باشند: اعتقادیات، اخلاقیات و احکام عملی. تفقه در کاربرد قرآنی هر سه بخش را شامل می شود.

مبحث آیه نفر که مبنای استخراج قاعده حجیت خبر واحد است و درباره معنای آن تعابیر مختلفی وجود دارد. از جمله این که پس از ماجرای غزوه تبوک و نزول آیاتی مشتمل بر نکوهش منافقین و متخلفین مسلمانان جدیت زیادی به شرکت در غزوات پیدا کردند و حتی در جنگ هایی که خود پیامبر حاضر نبودند هم همگی شرکت می کردند. اینجا بود که این آیه نازل شد تا سفارش کند همه به جنگ نروند و گروهی در مدینه بمانند تا از پیامبر احکام و معارف را بیاموزند و وقتی دوستانشان از جنگ بازگشتند به آن ها بیاموزند.

فقه در اصطلاح: فقه القرآن یعنی استنباط احکام شرعی از آیات قرآنی. 

استاد عزّت الله مولائی نیا / 27 بهمن 1397

سرفصل ها و هدف:

هدف اصلی شناخت سیر تطوّر اندیشه دانشوران فریقین در اعجاز قرآن. یعنی در مورد اعجاز قرآن کریم چه کتبی نوشته شده است: کتابشناسی اعجاز. چه اندیشه ای در مورد اعجاز وجود دارد؟ از باب صرفه است یا ناتوانی؟ ابعاد اعجاز قرآن چیست؟ اعجاز به معنای تحدّی است یا نسبت به تحدّی مطلق است؟ تعریف معجزه چیست و چه ویژگی هایی دارد؟ شبهات وارد بر اعجاز قرآن و پاسخ آن ها.

این درس حیاتی ترین درس علوم قرآن و تفسیر است. چون اعتقاد به اعجاز قرآن اساس همه مباحث مربوطه است. قرآن کریم تنها معجزه جاری در زمان است. چون زمان تمام معجزات دیگر منقضی شده است.

کلیات مشتمل بر تاریخچه و آثار متنشره در این زمینه.

آقای رضایی اصفهانی در این زمینه کتابشناسی کرده اند.

ویژگی های اعجاز قرآن. سیر تحدّی و این که آیا این تحدّی الان نیز فعلیّت دارد یا نه؟

مهمترین دیدگاه ها درباره اعجاز قرآن: که به صورت قرن به قرن بیان شده است. التمهید ج 4 منبع این بخش می باشد. اولین نفر خطابی متوفّای 388 معرفی شده است که صاحب کتاب اعجاز بیانی و بلاغی قرآن کریم است که همراه با دو کتاب دیگر تحت عنوان ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن الکریم چاپ شده است. اعجاز وجوه مختلفی دارد ولی همه وجوه آن نسبت به همه آیات قرآن

شمول ندارد و تنها وجهی که فراگیر است اعجاز بیانی است. در قرون سوم و چهارم مباحث اعجاز قرآن کریم پیرامون اعجاز بیانی و بلاغی مطرح بوده است. یکی از وجوه اعجاز قرآن کریم اعجاز تاثیری است. تعبیر هیت لک که در سوره یوسف آمده است بیان الهی است نه سخن منقول زلیخا و تاثیر شگرفی که در آن وجود دارد یکی از  تجلیات اعجاز تاثیری قرآن کریم است. ابوبکر باقلانی نفر بعدی است که در سیر این اندیشه نقش آفرین بوده است. از جمله مباحثی که ایشان طرف کرده اند تاثیر امی بودن پیامبر در این اعجاز است. نفر بعد شیخ طوسی است مولف کتاب الهادی الی طریق  الرشاد است. نفر بعدی مرحوم عبدالقاهر جرجانی است. همچنین راغب اصفهانی و سیر مرتضی که از نظریه صرفه دفاع کرده اند. جناب شافعی نظریه نظم را مطرح کرد. ابن عطیه اندلسی نظریه صحت المعانی را مطرح کرده اند که در باب فصاحت است. نفر بعد آقای سکاکی است که به بعد فصاحت و بلاغت توجه داشته است. فخر رازی اعجاز را فقط در بعد بلاغی معتبر می داند. آقای قرطبی ده وجه را برای اعجاز قرآن قائل بود. ابن میثم بحرانی سه وجه را معتبر می داند. ابن تیمیه هفت وجه را می شمرد. زرکشی دوازده وجه را برشمرده است. تحقیق جلسه بعد. سیوطی سی و پنج وجه برای اعجاز قرآن بیان کرده است در کتاب معترک الاقران. مرحوم آلوسی چهار وجه و محمدجواد بلاغی در کتاب آناء الرحمان وجوهی برای اعجاز قرآن بیان کرده است. مرحوم کاشف الغطاء چهار وجه برای اعجاز قرآن شمرده است. دکتر عبدالله دراز به اعجاز آهنگ و صوت پرداخته است و این وجه را دلیل اعجاز قرآن می داند. آقای راضعی در کتاب خود بلاغت، صوت، موسیقی و اعجاز قرآن را شمرده اند. علامه طباطبایی قرآن را برای هر متخصصی در رشته تخصصی خود اون دارای وجه اعجاز دانسته اند. مرحوم خویی در البیان 6 وجه قائلند که عبارتند از فصاحت و بلاغت، اسلوب، انغام و الحان، معارف بلند، قوانین حکیمانه و دلائل و براهین. امام خمینی در کتاب آداب الصلات اسرار درونی آیات را معجره می دانند. آیت الله معرفت در کتاب تمهید ابعاد علمی را معرفی می کند.

منابع:

التمهید آیت الله معرفت ج 4

البیان آیت الله خویی

المیزان آیت الله طباطبایی

استاد عزّت الله مولائی نیا / 27 بهمن 1397

سرفصل ها:

1- اثبات وجود خداوند از منظر قرآن کریم: در آیات قرآن کریم برای اثبات قرآن کریم به فطرت توجّه داده شده است. هر انسانی در بدو تولّد یگانه پرست است. امّا در ادامه گاهی پدر و مادر او را دوگانه پرست یا چندگانه پرست می کنند. در حقیقت انسان در بدو تولّد با تکیه بر فطرت خود خدا را درک می کند. اما محیط رو را از این نقطه تعادل دور می کند. همه خداجو هستند اما در خدایی که پیدا می کنند متفاوت می شوند. اصل خداجویی آموزشی نیست و در سرشت انسان قرار دارد. حنافت یعنی فطرت گرایی و جنافت یعنی فطرت گریزی.

2- اقسام توحید

3- شرک از از منظر قرآن کریم، اقسام آن، زمینه های آن و پیامد های آن

4- بررسی مسئله توّسل، زیارت قبور و سوگند دادن به خداوند

5- بررسی مسئله شفاعت و اقسام آن

منابع:

1- جزوه

2- تفسیر موضوعی قرآن کریم آیت الله جوادی آملی

3- پیام قرآن جلد 3 آیت الله مکارم شیرازی

4- الالهیّات آیت الله سبحانی

5- آیین وهابیّت آیت الله سبحانی

تبیین تفسیر موضوعی: کتاب تقسیمات تفسیری 23 صفحه را به تبیین تفسیر موضوعی اختصاص داده است. یکی از مطالب بیان شده در این بخش این است که تفسیر ترتیبی مقدّمه تفسیر موضوعی می باشد. تفسیر ترتیبی می تواند طبق ترتیب نزول یا ترتیب مصحف باشد. تفسیر ترتیبی و تفسیر موضوعی هیچ کدام به تنهایی نمی توانند هدف قرآن کریم را محقّق کنند. بلکه باید تلفیقی از هر دو روش بکار گرفته شود. این روشی است که سیّد قطب و علّامه طباطبایی بکار گرفته اند. هر سوره ای شخصیّتی مستقل دارد که آن را از سایر سوره ها متمایز می کند. یعنی هر سوره اهداف و اغراضی متمایز و مستقل از سایر سوره ها دارد. آیات گاهی به هم وابسته هستند. مثل آیات محکم و متشابه که آیات متشابه در کنار آیات محکم قابل تفسیر هستند. تفسیر موضوعی به بیانی همزاد قرآن کریم است. در سیره اهل بیت علیهم السّلام هم به وفور تفسیر آیات قرآن به توسّط آیات دیگر قرآن دیده می شود.

سه فرق عمده بین تفسیر موضوعی و ترتیبی:

1- در تفسیر ترتیبی مدلول آیات و نظر قرآن کریم به صورت جامع ادّعا نمی شود ولی در تفسیر موضوعی نظر و و مدلول قرآن بیان می شود.

2- در تفسیر ترتیبی ابعاد مختلف یک آیه دیده می شود نه یک موضوع.

3- در تفسیر ترتیبی طیف گسترده ای از مباحث مطرح می شود که تنوّع بالایی دارد بر خلاف تفسیر موضوعی.

تاریخ تفسیر موضوعی:

گفته شده سیّد جمال الدّین اسد آبادی پایه گذار تفسیر رسمی موضوعی است که بعد ها شاگردان او از جمله شیخ محمّد عبده آن را ادامه دادند. البته این روش در بحار الانوار دیده می شود ولی نه به صورت رسمی.

آیه 14: إنّ الله یدخل الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات جنّات تجری من تحتها الأنهار إنّ الله یفعل ما یرید.

همانا خداوند کسانی را که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند به باغ هایی وارد می کند که از زیر آن ها رود هایی جاری هستند و همانا خداوند آنچه را که اراده کند انجام می دهد.

علمای بزرگ شیعه همواره فرضیه تحریف در قرآن کریم را مردود می دانستند و آن را به خبر واحد نسبت می دادند. سخنان برخی از آنان عبارت است از:

1- فضل بن شاذان نیشابوری (متوفای 260 ق): وی در مقام نقد مذهب تسنن قول جناب عمر بن خطاب مبنی بر وقوع تحریف در آیه سنگسار زناکار را نقل می کند. اگه وی قائل به تحریف بود این نقد را وارد نمی کرد.

2- مرحوم صدوق (متوفای 381 ق): اعتقاد ما این است که قرآن کتاب خدا و وحی اوست که نازل شده و خداوند در قرآن فرموده است: از هیچ سوی باطل سراغ قرآن نمی آید، نازل شده ای از سوی خدای حکیم حمید است. قرآن قصه گویی حق است و حقی است جدا کننده حق و باطل و شوخی و بیهوده نیست و خدای متعال پدیدآورنده، نازل کننده، پروردگار و حافظ آن و گویای به آن است.

3- شیخ مفید (متوفای 413 ق): بعضی از شیعیان گفته اند که از قرآن هیچ کلمه یا آیه یا سوره ای کم نشده، لیکن آن چه در مصحف علی(علیه السلام) به عنوان تاویل و تفسیر معانی آیات طبق حقیقت نزول آن ها بوده، حذف شده است، آن ها هر چند از کلام الله که قرآن و معجزه الهی است نبوده، لیکن حقایقی ثابت و نازل شده بود و گاهی به تاویل قرآن هم قرآن گفته می شود. به نظر من این سخن شبیه تر به حق است از حرف کسی که مدعی کاهش کلماتی از خود قرآن است نه تاویل آن. و به این نظر تمایل دارم.

وی همچنین در بررسی مسائل سرویه و در پاسخ به کسانی که به روایاتی استناد کرده اند که برخی آیات را با کلماتی متفاوت نقل کرده اند می گوید: این ها خبر واحد است و صحت آن ها ثابت نیست. از این رو درباره آن ها توقف می کنیم و از آن چه در قرآن موجود است دست نمی کشیم.

4- سید مرتضی (متوفای 436 ق): اضافه بر کسانی که در دلیل اول از آنان نقل کردیم، گروهی از صحابه همچون عبدالله بن مسعود، ابی بن کعب و دیگران بار ها قرآن را بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خوانده و ختم کرده اند. این ها با کمترین تامل دلالت دارد که قرآن در آن زمان مجموعه ای مرتب و مدون بود نه پنهان و پراکنده.

5- شیخ طوسی (متوفای 460 ق): سخن در زیاده و نقصان در قرآن در خور این کتاب نیست. چرا که زیاد شدن در قرآن بطلانش اجماعی است. کاسته شدن از قرآن نیز بر خلاف ظاهر مذهب مسلمانان است و این به مذهب صحیح ما شایسته تر است. سید مرتضی هم همین را تایید کرده و ظاهر روایات هم همین است. وی سپس روایت های مخالف را خبر واحد شمرده است.

6- مرحوم طبرسی (متوفای 548 ق): افزایش چیزی بر قرآن به اجماع علماء باطل است و اما کاسته شدن از آن، بعضی از اصحاب ما و گروهی از حشویه از اهل سنت گفته اند که در قرآن تغییر یا نقصانی پیش آمده است، لیکن عقیده صحیح در مذهب ما بر خلاف آن است.

7- سید بن طاووس حلی (متوفای 664 ق): عقیده شیعه عدم تحریف است.

8- علامه حلی (متوفای 726 ق) در پاسخ به سید مهنا: حق آن است که تغییر و تاخیر و تقدیم و افزایش و کاهش در قرآن نیست و پناه بر خدا از این عقیده و امثال آن که موجب راهیابی شک به معجزه جاویدان پیامبر خدا است. معجزه ای که به صورت تواتر نقل شده است.

9- محقق اردبیلی (متوفای 993 ق): در مسئله لزوم به دست آوردن علم به این که آن چه میخواند قرآن است گفته شده است: باید این را از راه تواتر که علم آور باشد به دست آورد و تنها به شنیدن حتی از یک عادل اکتفاء نکرد... و چون تواتر قرآن ثابت شده است پس ایمن از اختلال است... علاوه بر این که در نوشته های ضبط شده و حرف به حرف و حرکت به حرکت آن شمارش شده است. همچنین راه نگارش و راه های دیگر گمان غالب بلکه یقین می آورد که چیزی بر آن افزوده یا از آن کاسته نشده است.

10- قاضی نورالله شوشتری (متوفای 1029 ق): وقوع تحریف در قرآن که به شیعه نسبت داده شده است، چیزی نیست که عقیده عموم شیعه امامیه باشد. گروهی اندک از آنان چنین سخنی گفته اند که در میان شیعه هم جایگاه معتبری ندارند.

سوره ی اسراء

بسم الله الرّحمن الرّحیم. سبحان الّذی اسری بعبده لیلا من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی الّذی بارکنا حوله لنریه من آیاتنا انّه هو السّمیع البصیر. (1) به نام خداوند بخشاینده ی مهربان. پاک و منزّه است خدایی که در مبارک شبی بنده ی خود (محمّد صلّی الله علیه و آله و سلّم) را از مسجد حرام (مکّه ی معظّمه) به مسجد اقصائی که پیرامونش را (به قدون خاصّان خود) مبارک ساخت، سیر داد تا آیات خود را به او بنمایاند که همانا خداوند شنوا و بینا است.

بیان آیه

این سوره مکّی و دارای صد و یازده آیه می باشد. محور سوره ی اسراء مساله ی توحید است و با این حال موضوع تسبیح در آن بر مساله ی حمد راجح و غالب است و بار ها مورد اشاره قرار گرفته است. برخی گفته اند تمام سوره جز دو آیه ی {و ان کادوا لیفتنونک...} و {و ان کادوا لیستفزّونک...} مکّی است و این دو آیه مدنی هستند. برخی گفته اند علاوه بر دو آیه ی فوق دو آیه ی {و اذ قلنا لک انّ ربّک احاط بالنّاس...} و {و قل رّبّ ادخلنی مدخل صدق...} نیز مدنی می باشند. حسن در این مورد پنج آیه را مدنی دانسته است که عبارتند از: {و لاتقتلوا النّفس...}، {و لاتقربوا الزّنا...}، {اولئک الذّین یدعون...}، {اقم الصّلاة...} و {و ءات ذا القربی...}. در مقاتل پنج آیه ی {و ان کادوا لیفتنونک...}، {و ان کادوا لیستفزّونک...}، {و اذ قلنا لک...}، {و قل رّبّ ادخلنی مدخل صدق...} و {انّ الذّین اوتوا العلم...} مدنی دانسته شده اند. در روایتی که قتاده و معدّل از ابن عبّاس نقل کرده اند از آیه ی {و ان کادوا لیفتنونک...} تا آیه ی {و قل رّبّ ادخلنی مدخل صدق...} مدنی معرفی شده است (منهج الصّادقین). البته باید گفت مضمون این آیات هیچ دلالت خاصّی بر مدنی بودن آن ها ندارد و مشابه این مضامین در سوره های مکّی مانند انعام و اعراف نیز مطرح شده است.

پی نوشت:
این نوشته و شماره های دیگر آن فیش های مطالعاتی بنده است از کتاب ترجمه ی تفسیر المیزان نوشته ی آقای سیّد محمّد حسین طبابایی که البته به قلم خودم به رشته ی تحریر در آمده است.