استاد محمّد تقی دیاری بیدگلی / 4 اسفند 1397
موضوعات پژوهش:
· مأخذشناسی فقه سیاسی
· طهارت در قرآن
· اقسام جهاد
· احکام فقهی و اصولی مستنبط از آیه نفر در تفاسیر فریقین (پژوهش انتخابی)
· آیات الصّلاة در سوره بقره
· فقه اقتصادی در عهدنامه مالک اشتر نخعی
· آیات فقهی حج خصوصا آیه های 96 و 97 آل عمران
· تفسیر فقهی آیه کتب "علیکم الصّیام از نگاه فرقین"
· آیات فقهی حجاب
· بررسی فقهی آیات برگزیده درباره امر به معروف و نهی از منکر
· تأثیر اختلاف قراءات در فقه القرآن
· آیات الاحکام در مورد غیبت (18 اسفند)
پژوهش ها صرفا باید به منظور ارائه کلاسی آماده شوند و نیازی به ارائه نسخه مکتوب نیست.
مرزبندی آیات الاحکام و آیات دیگر چیست؟ برخی حدودا یک دوازدهم آیات قرآنی را و برخی دیگر حدودا یک سوّم آن را آیات الاحکام دانسته اند. این نسبت بنا بر این است که معنای فقه خصوص احکام شرعی باشد. می توان معنای فقه را اعم و شامل همه ابواب دین از جمله اعتقادیّات و اخلاقیّات در نظر گرفت که در این صورت تمام آیات قرآن آیات الاحکام خواهند بود. بنا بر این که فقه به معنای فهم احکام شرعی باشد این سؤال مطرح می شود که آیا فقیه برای استنباط حکم شرعی نیازی به بررسی آیات غیر احکامی دارد؟
تعریف آیات الاحکام: آیاتی که متضمّن احکام شرعی شامل عبادات، معاملات، امور اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، حقوقی و سایر زمینه ها باشد.
تفاوت اصطلاح احکام الآیات و آیات الاحکام: احکام الآیات یعنی احکامی که خود قرآن و یا آیات قرآنی موضوع آن ها هستند و منبع آن می تواند خود قرآن یا روایات باشد. امّا آیات الاحکام به معنای بررسی احکامی است که آیات قرآن کریم منبع آن هستند.
ماهیّت آیات الاحکام: سه عنصر در تفسیر آیات الاحکام وجود دارد:
· منهج یا روش: اجتهادی.
· اتّجاه یا گرایش: فقهی.
گرایش یا به عقاید فرد بر می گردد یا به تخصّص او و یا به دغدغه های او.
· اسلوب: موضوعی یا ترتیبی.
اقسام آیات الاحکام:
· آیات مقاصد: تبیین اهداف و مقاصد کلّی شریعت مانند آیات عبادت، تزکیه و تعلیم، عدالت، تقوا و غیرهم.
آیات المقاصد دو ویژگی دارند:
1. کلان بودن. یعنی روشن کننده سیاست های کلی دین و شریعت.
2. شناور بودن. یعنی نیازمند به ادلّه دیگر برای تشریع، تفسیر و اجراء.
· آیات تشریع: بررسی یک موضوع خاصّ فقهی و یا تبیین یک قاعده فقهی یا اصولی خاص.
انواع آیات التّشریع:
1. آیاتی که بیانگر حکمی عام هستند.
2. آیاتی که بیانگر حکمی خاص هستند.
3. آیاتی که متضمّن قواعد اصولی هستند.
4. آیاتی که مبیّن قواعد فقهی هستند.
پیشینه آیات الاحکام
از نظر سابقه می توان گفت قدیمی ترین روش تفسیری روش تفسیر فقه القرآن است. در الذّریعه سی اثر و در مقدمه مسالک الأفهام بیش از 60 اثر معرّفی شده است. نخستین اثر در این باب کتاب احکام القرآن نوشته محمّد بن سائب کلبی (متوفّای 146) است. سیوطی شافعی را با این عنوان معرّفی می کند.
کتابشناسی فقه القرآن انجام شود.
