مدینة العلم

مهارت های لازم برای نگارش یک پایان نامه

1- مسئله یابی: مسئله جدید باشد و خود دانشجو آن را پیدا کرده باشد. پرداختن به مسئله و پاسخ آن مشکلی را از جامعه حل کند.

2- مسئله شناسی: حل کامل و بهینه مسئله در گرو شناخت مسئله است. دانشجو باید چیستی و کاربرد مسئله در جامعه را بداند.

3- طراحی مسئله و پزوهش: مقدمه - فهرست - دیباچه - طراحی بدنه - تعیین فصول.

4- جمع آوری اطلاعات: این مرحله وقتگیر اما مهم است. مطالب باید از منابع مختلف جمع آوری و فیش برداری شوند.

5- نقد و بررسی اطلاعات جمع شده: فیش ها باید از نظر تغایر با کتاب و سنت و علم و عقل مورد پالایش قرار بگیرند.

6- آنالیز، تحلیل و جمع بندی اطلاعات.

7- تدوین و چیدمان پژوهش: مطالب طوری کنار هم گذاشته و مرتب شوند که گویا از ابتدا با هم بوده اند.

8- دفاع از مطالب گردآوری شده: در این مرحله کسب رضایت استاد راهنما اهمیت زیادی دارد.

روش به دست آوردن اطلاعات: باید راهکارپیشرفته تحقیق را شناسایی کنیم و روش کسب اطلاعات را به دست بیاوریم. تحقیق یعنی روشن کردن یک مطلب حق و پیدا کردن پاسخ محققانه برای مشکلات. در تحقیق ذوق اشخاص جایگاهی ندارد. هر کس ذوق و میل و سلیقه ای دارد که در موضوعات مختبف به دنبال آن ها می رود. این سلایق و ذوق ها نباید پژوهش را تحت تاثیر خود قرار دهد.

نکته1: منبع شناسی: اعتبارسنجی منابع اهمیت زیادی دارد.

نکته2: مطلب شناسی: این شناخت 14 فیلتر دارد: قرآن - روایات - سنت - تاریخ - عقل منابع مرتبط و تایید شده - و ...

نکته3: فیش برداری: فیش ها باید در موضوعات مشابه و گوناگون و فصل های مختلف دسته بندی شوند.

نکته4: موضوع شناسی: موضوع اعم از مسئله است. موضوع عمومیت دارد اما مسئله خاص است. تحقیقات باید مسئله محور باشد نه موضوع محور.

راه های به دست آوردن اطلاعات:

1- روش تجربی: روشی که به طور مستقیم و از راه آزمون و خطا و تجربه اطلاعات را به دست می آوریم که شامل دو بخش است: پژوهش های علوم تجربی و پژوهش های علوم انسانی.

2- روش عقلی: مباحث با عقل سر و کار دارند و نظری هستند. در این روش مطالب جمع آوری و در ادامه به عقل سپرده می شوند.

در علوم انسانی روش پژوهش مانند اقتصاد، مدیریت و روانشناسی نیمه تجربی است که در غرب به آن go and see گفته می شود. یعنی برو ، ببین و جواب را بیاور.

نکته: مشاهده گاهی مستقیم و گاهی غیر مستقیم است. در بسیاری از پژوهش های علوم انسانی، مدیریتی، روانشناسی و جامعه شناسی لازم است با علم آمار و سنجش و همچنین پژوهش عملیاتی آشنایی داشت.

3- روش عرفانی: در مسائل عرفانی عقل کاربردی ندارد و به شهود مربوط می شود. بعضی از مطالب از طریق شهود شخصی به دست آیند که قابل تعمیم نیستند. عرفان و شهود اموری شخصی هستند.

نکته: در پژوهش های عرفانی و شهودی پژوهشگری که ود شهود ندارد باید شهودات دیگران را جمع آوری کرده و پس از مطابقت با قرآن و منابع دیگر از طرف آن ها نقل کند.

پژوهش های علوم انسانی:

1- در علوم انسنی از کلیات بحث می شود.

2- در علوم انسانی باید اقوال مختلف را دیده، جمع بندی کرده و از آن ها یک نتیجه یا نظریه دریافت نمود.

3- در علوم انسانی چنین توصیه می شود که برو و بپرس. لذا باید بدانیم از چه کسانی بپرسیم.

4- در علوم اجتماعی تحقیق باید به صورت میدانی باشد. این تحقیق گاهی مستقیم و گاهی غیر مستقیم است. به این صورت که از یک نمونه آمار گرفته می شود و تصمیمات کلی گرفته می شود و به کل تعمیم داده می شود.

نکته: در روش های غیر مستقیم خود پژوهشگر اطلاعات را به دست نمی آورد. بلکه از طریق واسطه ها به مطالب دست پیدا می کند.

ارزیابی پژوهش

نتیجه بخشی یک پژوهش مرهون ارزیابی مستمر مراحل گوناگون آن است.

سنجش کارآیی و اثربخشی

مراد از ارزیابی در این جا سنجش بهره وری (productivity) تحقیق به معنای بالاترین بهره با صرف کمترین هزینه می باشد. لذا بهره وری دارای دو مولّفه ی اساسی می باشد: الف) کارآیی (efficiency) ب) اثربخشی (effectiveness). یک سوال محوری که در این حوزه مطرح می شود این است که چگونه باید تحقیق کرد و چه چیزی را باید مورد تحقیق قرار داد؟ پیتر دراکه در این زمینه می گوید: If a job is worth doing, It"s worth doing well. پیامبر مکرّم اسلام در حدیث شریفی می فرمایند: "... و لکنّ الله یحبّ عبدا اذا عمل عملا، احکمه" (بحار الانوار/محمّد باقر مجلسی). نیز دکتر زرّین کوب در این زمینه می گوید: "در کار تحقیق، چیره دستی، همه آن نیست که محقّق بداند آن چه باید بنویسد، چیست. نکته آن است که محقّق بداند کدام چیز ها هست که نباید بنویسد." (یادداشت ها و اندیشه ها/عبدالحسین زرّین کوب) این ضرب المثل معروف که به انوشیروان منسوب است نیز در همین راستا می باشد: "کار را به کاردان سپارید." (امثال و حکم/علی اکبر دهخدا) ثنایی در بیتی زیبا می گوید: "کار بی علم بار و بر ندهد / تخم بی مغز، بس ثمر ندهد". در یک تقسیم بندی کلّی می توان پروژه های تحقیقاتی را به چهار دسته تقسیم کرد: الف) واجد کارآیی و اثربخشی که بهره وری بالایی دارد. ب) واجد اثربخشی و فاقد کارآیی که بهره وری پایینی دارد. ج) واجد کارآیی و فاقد اثربخشی که فاقد بهره وری است. د) فاقد کارآیی و اثربخشی که طبیعتا فاقد بهره وری نیز می باشد.

بهره وری پژوهش

اثربخشی یک پژوهش مرهون دو عامل اساسی می باشد: الف) عامل بیرونی ب) عامل درونی. عامل بیرونی مفید بودن و کاآمدی هدف تعیین شده برای تحقیق و عامل درونی جهت گیری پروژه از آغاز تا انجام در راستای هدف مورد نظر است. بنا بر این می توان گفت بهره وری در یک پژوهش در گرو دو عامل اصلی می باشد: الف) هدف گزاری صحیح ب) ارزیابی تحقیق. ارزیابی کامل و دقیق یک پژوهش خود دارای سه مرحله ی مهم می باشد: الف) ارزیابی پیشین ب) ارزیابی هنگام پژوهش ج) ارزیابی پسین.

پی نوشت:
این نوشته و شماره های دیگر آن فیش های مطالعاتی بنده است از کتاب روش شناسی مطالعات دینی نوشته ی آقای احد فرامرز قراملکی که البته به قلم خودم به رشته ی تحریر در آمده است.