استاد عزت الله مولائی نیا / 4 اسفند 1397
آغاز تفسیر موضوعی در حقیقت از زمان حیات پیامبر (ص) بوده است.
مورد اول: پیامبر آیات مربوط به دنیا را در کنار هم قرار دادند.
مورد دوم: امام علی با در کنار هم قرار دادن آیات کفر و شرک در این مورد جمع بندی کرده اند.
مورد سوم: امام کاظم در مصاحبه با هشام بن حکم در مورد عقل و تعقل آیاتی از قرآن کریم را در کنار هم قرار دادند.
تفسیر موضوعی را مفسران از کجا آغاز کرده اند؟
اولین بار تفسیر موضوعی را راغب اصفهانی از کلمات شروع کرده است که آیت الله مصباح یزدی این اقدام را تفسیر موضوعی نمی دانند.
دومین اقدامی که انجام شده است تفسیر وصفی است.
تفسیر تبیینی و تحلیلی که مصداق درست تفسیر موضوعی است اولین بار در بحار الانوار تحقق پیدا کرده است. در الذریعه 30 تفسیر موضوعی معرفی شده است.
طبق نظر برخی از محققین آقای جاهز عثمانی که اهل تسنن است و ارادت زیادی به امام علی داشت تفسیر موضوعی نوشته است. العذاب فی القرآن و الملائکه فی القرآن و غیره.
برخی گفته اند آقای کلبی اولین تفسیر موضوعی را نوشته است.
کتاب های آیات الاحکامی که بعد ها نوشته شد نیز نوعی تفسیر موضوعی به حساب می آیند. همچنین کتاب هایی که در باب قصص انبیاء نگاشته شده است نیز از روش تفسیر موضوعی بهره برده اند مانند کنز العمال.
در بین مفسران اخیر آیات عظام جوادی آملی، سبحانی، مکارم شیرازی و مصباح یزدی در این باب تالیفاتی دارند. ولی نزدیک ترین اثر به تعریف تفسیر موضوعی تفسیر آیت الله مصباح یزدی می باشد. ایشان گفته اند برای این تفسیر 200 بار قرآن را مطالعه کرده اند و سپس روی موضوعاتی که در جامعه مورد نیاز می باشد با این سبک کار کرده اند.
شیخ محمد عبده در مجله عروة الوثقی چندین موضوع را با روش تفسیر موضوعی مورد بررسی قرار داده اند. متاسفانه در برخی از این مطالب امیال استعماری در نظر گرفته شده است. آقای مصباح یزدی قرآن را در ده موضوع کلان و آقای سبحانی طبق اصول دین قرار را به طور موضوعی تفسیر کرده اند.
مقدمات تفاسیر موضوعی و نیز مقالاتی که در این باره نوشته شده است از جمله مقاله آقای محمود رجبی جزو منابع مطالعاتی این درس می باشند.
در کل می توان گفت تفسیر موضوعی هنوز دروان طفولیت خود را طی می کند.
برخی مستشرقین نیز در این زمینه آثاری تالیف کرده اند. مستشرقین عموما قصد خیانت داشته و دارند.
ضرورت های تفسیر موضوعی:
1- پاسخگویی به نیاز های زمان.
2- سبک ویژه قرآن در بیان مطالب و چیدمان آیات.
3- ارائه منسجم و کلاسیک مطالب قرآن کریم. آیت الله مصباح یزدی قرآن کریم را در موضوع کلان مورد مطالعه قرار می دهند و اولین موضوع را الله قرار می دهند.
4- نزدیک شدن به نظر نهایی قرآن کریم.
5- گشودن رمز متشابهات قرآن کریم.
6- ژرف نگری در مفاهیم کتاب وحی.
7- رفع تعارض های ظاهری.
آسیب های تفسیر موضوعی:
1- غفلت از سیاق آیات.
2- نگرش تک بعدی.
3- علم زدگی.
4- عقلگرایی و مصلحت مداری افراطی.
5- تحمیل رای و تطبیق ناروا.
6- نفوذ اندیشه های بیگانه.
7- اظهار نظر افراد غیر متخصص.
