استاد محمّد تقی دیاری بیدگلی / 11 اسفند 1397
روش بیان احکام:
این روش ها فقط منحصر به بیان احکام نیستند و در موارد دیگر نیز بکار رفته اند. قرآن کریم با استفاده از این روش ها به ما آموخته است که ما نیز برای بیان و آموزش احکام از این روش ها استفاده کنیم.
1- شیوه رایج در محاوره
بیان قرآن طبق قاعده باید با زبانی باشد که توسّط مخاطبین بومی آن یعنی قوم عرب به طور کامل قابل درک و دریافت باشد. یعنی از واژه ها و اصطلاحات رایج میان اعراب در آن استفاده شود. از همین نکته فهمیده می شود که ظواهر قرآن اعتبار و حجّیّت دارند.
2- شیوه تدریجی
یکی از دلایل نزول تدریجی آیات قرآن کریم در نظر گرفتن محدودیّت گنجایش مردم است. دلیل دیگر این است که قرآن کریم که ارائه دهنده روش زندگی است با این روش به طور کامل با زندگی جامعه مخاطب خود مرتبط و درگیر می شود و هم گام با اتّفاقات و تحوّلات بیان و به جامعه ارائه می شود. دلیل مهمّ دیگر که شاید بتوان آن را منشأ دلیل های پیش دانست است این است که اصل در هر نوع تربیتی تدریج می باشد و دین مبین اسلام در یک نگاه کلّی یک مکتب تربیتی است و باید این اصل در همه جوانب مختلف آن مراعات شده باشد. در مورد بیان احکام هم همین اصل جاری است تا آن جا که حتّی برخی از علماء معتقد هستند فرع هایی از احکامی که کلیّات و عمومات آن ها در دین بیان شده است در زمان حکومت حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشّریف بیان و اجراء خواهد شد.
3- پرسش و پاسخ
در برخی آیات از روش پرسش و پاسخ استفاده شده است مانند آیاتی که با واژه یَستَفتُونَکَ و یَسئَلُونَکَ آغاز می شوند.
4- خطاب توأم با ملاطفت
معلّم و آموزگار احکام باید مهربان باشد. آیه أَلرَّحمنُ عَلَّمَ القُرآنَ این نکته را تأیید می کند. مهربانی زمینه را برای پذیرش احکام فراهم می کند. این مهربانی گاهی در خطاب های قرآنی به کار رفته است مانند آیاتی که با خطاب یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مخاطبین خود را متوّجه پیام های احکامی خود می کند.
5- تشریع احکام همراه با حکمت آن
در برخی آیات حکمت و فلسفه کلّی شریعت و در برخی دیگر از آیات حکمت و دلیل خاصّ بعضی از احکام بیان شده است. همچنین در روایات زیادی به دلایل احکام پرداخته شده است.
6- ترکیب مزجی
بیان احکام در قرآن به صورت ترکیبی است. یعنی به صورت مجزّا و در فصل های جداگانه نیست و به صورت ترکیبی در بین همه مطالب پراکنده شده است.
قلمرو آیات الأحکام:
1. احکام اعتقادی: لَا تُشرِکُوا بِهِ شَیئَا... (نساء/36)
2. احکام اخلاقی: إِنَّ الله یَأمُرُ بِالعَدلِ وَ الإِحسَانِ وَ... (نحل/90)
3. احکام عملی: أَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ... (بقره/43)
