استاد عزّت الله مولائی نیا / 11 اسفند 1397
از آغاز اسلام تا کنون مسئله اعجاز جزء مهمترین مسائل اعتقادی مسلمانان به حساب می آمده است. بحث اعجاز بحثی استدلالی است و تقلید راهی در آن ندارد. مسلمانان عصر پیامبر با عقل فطری به روشنی اعجاز قرآن را درک می کردند و در مورد آن شبهه ای نداشتند. اعراب اعجاز قرآن را به بداهت درک می کردند ولی قدرت بیان و انتقال آن را نداشتند. هنر کلام بارزترین خصیصه عرب بود که در زمان پیامبر به اوج خود رسیده بود. اعجاز کلامی قرآن کریم هنر عرب را مبهوت خود کرد و توان مقابله را از آنان سلب کرد. با این وجود قرآن هیچ وقت باب هماورد طلبی را به روی آنان نبست و این مبارزه طلبی هم اکنون هم ادامه دارد. این تحدّی مراتبی داشت. در یک مرحله از معارضان خواست که کتابی مانند آن بیاورند. در مرحله بعد طلب ده سوره مانند آن کرد. در مرحله بعد از آنان خواست یک سوره مانند آن بیاورند و در آخرین مرحله اعلام کرد که نخواهید توانست به این تحدّی پاسخ بدهید. عرب با توّجه به ویژگی رفتاری خصومت گرایی افراطی اگر توانی برای پاسخ گویی به این تحدّی داشت قطعا آن را بی پاسخ نمی گذاشت. پرهیز از استماع صوت قرآن که به توصیه سران قریش انجام می شد برای جلوگیری از تاثّر اعجاز تاثیری قرآن کریم بود. در روایات آمده است که مدینه با قرآن فتح شد. زیرا در فتح مدینه جنگی رخ نداد و صرفا با تبلیغ قرآنی صورت گرفت.
اعجاز مصدر ثلاثی مزید باب افعال از ریشه عَجز به معنای ناتوانی است. عَجِزَ إِذَا لَم یَستَطِع أَمرَا. این کلمه ضدّ قَدِرَ است. معجزه اصطلاحا به هر امر خارق العاده از سوی انبیاء گفته می شود که همراه با تحدّی بدون پاسخ باشد. آخرین معجزه سلسله انبیاء قرآن کریم است که دو خصیصه دارد: اوّل رقّت و لطافت و دوّم دقّت و علوّ اسلوبی. اعراب برای فرار از عظمت قرآن هفت پیشنهاد به پیامبر دادند: 1- قرآنی دیگر بیاورد یا آن را تبدیل کند. 2- چشمه ای را به وجود بیاورد که سرزمینشان را سیراب کند. 3- بهشت را بیاورد. 4- قطعه ای از آسمان را برایشان بیاورد. 5- خدا و ملائکه را نزد آنان بیاورد. 6- خانه ای از جواهرات بسازد. 7- در آسمان پرواز کند.
اعجاز قرآن کریم به دو دسته حسّی و عقلی تقسیم می شوند که قسم دوّم از اهمّیّت بیشتری برخوردار است. اخبار غیبی قرآن کریم گاهی تعریضی و گاهی تصریحی است. گاهی حقایق علوم از سوی پیامبر بصورت غیر تعلّمی بیان شده است. اعجاز عقلی قرآن کریم به خواص اختصاص دارد. اگر معجزات پیامبر به معجزات حسّی اختصاص داشت برای امّت های آخر الزّمانی که فهم و ذکاوت بالایی دارند از تاثیر کافی برخوردار نمی بود.
