الموجز فی أصول الفقه - آیت الله جعفر سبحانی - جلد 1 - صفحه 6
استاد عابدی - درس پنجم
در یادداشت قبل بیان شد که آیت الله جعفر سبحانی برای تاریخ تحوّلات علم اصول معتقد به دو دوره هستند. سپس گفتیم ایشان دوره دوّم را به سه عصر تقسیم می کنند. عصر اوّل: عصر نضیج. نضج یعنی به پختگی رسیدن. ایشان می گویند این دوره با شاگردان حاذق مرحوم وحید بهبهانی آغاز شد در حالی که ایشان پیش تر شاگردان مرحوم وحید بهبهانی و خود ایشان را مربوط به دوره انفتاح دانسته بود. بنابر این اینجا فرمایش ایشان محلّ تأمّل است. ایشان شیخ الاسلام محمّد تقی رازی نجفی مسجد شاهیان اصفهانی مشهور به آقا نجفی اصفهانی (متوفّای 1293) صاحب کتاب هدایة المسترشدین فی شرح أصول معالم الدّین را در صدر این دانشمندان معرّفی می کنند. از علماء این دوره همچنین می توان به ملّا محمّد شریف مازندرانی مشهور به شریف العلماء (متوفّای 1246) استاد شیخ اعظم مرتضی انصاری شوشتری (متوفّای 1281) و صاحب رساله "جواز الامر مع العلم بإنتفاء الشّرع" و همچنین شیخ محمّد حسین اصفهانی (متوفّای 1308) برادر و شاگرد آقا نجفی اصفهانی صاحب کتاب الفصول الغرویّة فی الأصول الفقهیّة اشاره کرد.
عصر دوّم: عصر تکامل. علماء این عصر عبارتند از: 1- شیخ اعظم مرتضی انصاری شوشتری مشهور به شیخ الفقهاء و المجتهدین (متوفّای 1281) صاحب کتاب فرائد الأصول معروف به رسائل 2- میرزا محمّد حسن حسینی مشهور به میرزای شیرازی یا امام مجدّد شیرازی (متوفّای 1312) صاحب رساله "إجتماع الأمر و النّهی" 3- آیت الله محمّد کاظم خراسانی مشهور به آخوند خراسانی (متوفّای 1329) صاحب کتاب کفایة الأصول 4- میرزا محمّد حسین غروی نائینی (متوفّای 1239) صاحب کتاب فوائد الأصول 5- آیت الله عبد الکریم حائری یزدی (متوفّای 1355) صاحب کتاب درر الفوائد. 6- شیخ ضیاء الدّین علىّ بن آخوند ملّا محمّد کبیر کزازى عراقى (اراکى) مشهور به آقا ضیاء عِراقی (متوفّای 1361) صاحب کتاب المقالات الأصولیّة 7- آیت الله محمّد حسین غروی اصفهانی مشهور به محقّق غروی (متوفّای 1361) صاحب کتاب نهایة الدّرایة فی شرح الکفایة. 8- آیت الله حاج آقا حسین طباطبائی بروجردی (متوفّای 1380). 9- آیت الله سیّد روح الله موسوی خمینی مشهور به امام خمینی (متوفّای 1409) صاحب کتاب مناهج الوصول إلی علم الأصول.
