مدرسهِ علمیّهِ آیة الله العظمی گلپایگانی / استاد جواد مروی / 10 مهر 1398
مقدمه اول:
الفاظ دال بر معنای خاصی هستند. بنا بر این هر نگارنده و گوینده ای قبل از نگارش و گویش معنایی را در ذهن خود متصر دارد و استفاده از لفظ برای انتقال آن معنا به غیر است. لذا اگر مخاطبی بتواند از طریق لفظ مقصود ذهنی گوینده یا نگارنده را دریابد به مطلوب یا مدلول رسیده است. لذا هر ملفوظ یا مکتوبی یک معنای مورد نظر لافظ یا کاتب دارد که تلاش مخاطب این است که به آن معنا دست پیدا کند. این نکته فارق بین ما و پیروان هرمنوتیک نسبی است.
مقدمه دوم:
در هر زبان برای وضع الفاظ قوانین خاصی برای کیفیت کاربرد و تغییر کلمات وجود دارد که این کیفیات و متغیرات و ترکیبات باعث می شوند معنانی مختلف با اعمال این قواعد و کیفیات حاصل شود.
هر کس این دو خصوصیت یعنی معانی الفاظ و قواعد کاربردی آن را در هر زبانی بفهمد می تواند به مقصود گوینده در آن زبان پی ببرد. زیرا مسلم است گوینده این دو خصوصیت را می داند و طبق آن معنایی را اراده کرده است و وقتی مخاطب هم این دو خصوصیت را بداند می تواند به مقصود و مدلول گوینده و مولف دست پیدا کند.
از آن جایی که کتاب و سنت به زبان عربی است فقط کسی می تواند مقصود شارع را از این کتاب و سنت درک کند که این دو خصوصیت را در زبان عربی درک کرده باشد. سه علم مکفل این دو خصوصیت هستند: علم لغت، علم صرف و علم نحو. در مباحث لغت کسی که در مسیر اجتهاد است باید مبانی اصول خود را در بحث حجیت الفاظ با استدلال و منطق روشن کند. مثلا اگر به این نقطه رسید که قول لغوی که بین معنای حقیقی و مجازی تمییز قائل است مطلقا حجت است برای فهم معنای لفظ به قول این لغوی مراجعه می کند. مثلا زمخشری در کتاب اساس البلاغه که کتابی لغوی است بین معنای حقیقی و مجازی تفاوت قائل شده است. اما اگر کسی به این نتیجه رسید که قول یک لغوی به تنهایی حجت نمی باشد یا در وثاقت و خبرویت لغوی شک کرد یا به این نتیجه رسید که خبر عدل واحد در موضوعات حجیت ندارد. در این صور کار مجتهد مشکلمی شود و باید به حدی که از تراکم ظنون وثوق و اطمینان پیدا کند به اقوال لغویین مراجعه کند. ضمن این که مراجعه به اقوال لغویین جدید و معاصر لزوما اطمینان بخش نیست. لغات و الفاظ در موارد بسیاری به دلیل برخی حوادث اجتماعی یا تحت تاثیر برخی مشاهیر یا اصطلاحات خاص ظهور عرفی لغات در معانی دچار تبدل و تغییر زیادی می شوند. لذا مجتهد که به دنبال کشف مراد شارع است باید به کتب لغتی مراجعه کند که قریب العهد به عصر نصوص هستند و از تجمیع آن ها بتواند اطمینان حاصل کند که این لفظ خاص در عصر کاربردش در زمان شارع در فلان معنا ظهور داشته است. برخی از کتب لغوی متقارب به عصر نص عبارتند از: اصلاح المنطق از ابن سکیت که نیاز به وثوق و تجمیع انظار ندارد، العین خلیل بن احمد که هم انتساب جمیعش به خلیل محل مشکل است، جمهرة الدرر. المجمل فی اللغة و المفهرس فی اللغة ابن فارس. تهذیب اللغة ابی منصور. المحکم و المحیط الاعظم فی اللغة سیبویه.
