و ثالثا انّ المسائل فیها مسوّقة علی طریق عکس الحمل. فقولنا "الواجب موجود و الممکن موجود" فی معنی "الوجود یکون واجبا و یکون ممکنا" و قولنا "الوجود امّا بالذّات و امّا بالغیر" معناه "انّ الموجود الواجب ینقسم الی واجب لذاته و واجب لغیره".
و رابعا انّ هذا الفنّ لمّا کان اعمّ الفنون موضوعا و لایشذّ عن موضوعه و محمولاته الرّاجعة الیه شیئ من الاشیاء لم یتصوّر هناک غایة خارجة منه یقصد الفنّ لاجلها. فالمعرفة بالفلسفة مقصودة لذاتها من غیر ان تقصد لاجل غیرها و تکون آلة للتّوصّل بها الی امر آخرکالفنون العالیة. نعم؛ هناک فوائد تترتّب علیها.
و خامسا انّ کون موضوعها اعمّ الاشیاء یوجب ان لایکون معلولا لشیئ خارج منه اذ لا خارج هناک فلا علّة له. فالبراهین المستعملة فیها لیست ببراهین لمّیّة.
و امّا برهان الانّ فقد تحقّق فی کتاب البرهان من المنطق انّ السّلوک من المعلول الی العلّة لایفید یقینا. فلایبقی للبحث الفلسفیّ الّا برهان الانّ الّذی یعتمد فیه علی الملازمات العامّة. فیسلک فیه من احد المتلازمین العامّین الی الآخر.
ثالثا (موارد قبلی در شماره ی قبل مطرح شد) گزاره های فلسفی قابلیّت عکس الحمل را دارا می باشند. به عنوان مثال گزاره ی "واجب موجود است و ممکن موجود است" به معنای "وجود یا واجب است یا ممکن" و نیز گزاره ی "وجود یا بالذّات است یا بالغیر" به معنای "وجود واجب به وجود لذاته و وجود لغیره تقسیم می شود" می باشد.
رابعا این دانش از آن جایی که فراگیر ترین موضوع را میان دانش ها دارا می باشد و هیچ چیزی از دایره ی شمول موضوع آن و محمولاتش که به آن ها نیز به موضوعاتش بازگشت دارند بیرون نمی ماند، هیچ هدفی خارج از خود فلسفه برای آن قابل فرض نیست تا این دانش به خاطر آن هدف مقصود واقع شود. پس شناخت فلسفه به خاطر خود فسفه مقصود واقع می شود نه به خاطر چیزی غیر از فلسفه تا این دانش ابزاری باشد برای رسیدن به آن هدف مانند سایر دانش های ابزاری. البته لازم به ذکر است که بدون تردید فوائدی برای فلسفه قابل تصوّر است.
خامسا این که موضوع فلسفه نسبت به هر چیز دیگری فراگیر تر است باعث می گردد که آن موضوع معلول چیزی خارج از خودش واقع نشود. چون روشن است که خارج از آن چیزی وجود ندارد که بخواهد علّت آن باشد. پس برهان هایی که در فلسفه به کار برده می شوند برهان لمّی نخواهند بود.
امّا در مورد برهان انّی باید یادآوری کرد که در کتاب برهان منطق اثبات شد که سلوک از معلول به علّت مفید یقین نیست. پس تنها چیزی که در گستره ی مباحث فلسفی باقی می ماند برهان انّی است که در آن بر ملازمات عامّه تکیه می شود تا بتوان با استفاده از آن از یکی از ملازمین عامّه به دیگری دست پیدا کرد.
این نوشته و شماره های دیگر آن فیش های مطالعاتی بنده است از کتاب نهایة الحکمة نوشته ی آیت الله علّامه سیّد محمّد حسین طباطبایی که البته به قلم خودم به رشته ی تحریر در آمده است.
